शेतकरी बांधवांनो, नमस्कार!

बदलते हवामान आणि अवेळी येणारा पाऊस हे आता आपल्या शेतीसमोरील एक मोठे आव्हान बनले आहे. विशेषतः टोमॅटोसारख्या नाजूक पिकासाठी, ऐन हंगामात किंवा काढणीच्या वेळी आलेला पाऊस मोठे आर्थिक नुकसान करतो. फळे सडणे, रोगराई वाढणे आणि जमिनीतील पाणी साचल्यामुळे झाडांचे होणारे नुकसान यांसारख्या समस्यांना आपल्याला सामोरे जावे लागते.

पण योग्य नियोजन आणि आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून आपण या संकटावर मात करू शकतो आणि अवेळी पावसाळ्यातही टोमॅटोचे यशस्वी उत्पादन घेऊ शकतो. या ब्लॉगमध्ये आपण अशाच काही स्मार्ट पद्धतींबद्दल सविस्तर माहिती घेणार आहोत.

१. पूर्व-तयारी आणि योग्य नियोजन: यशाचा पाया

कोणत्याही कामाची सुरुवात योग्य नियोजनाने केली तर यश मिळवणे सोपे होते.

• जमिनीची निवड: सर्वात आधी, आपल्या शेतात पाण्याचा उत्तम निचरा होणारी, हलकी ते मध्यम प्रकारची जमीन निवडा. भारी, काळ्या आणि पाणी धरून ठेवणाऱ्या जमिनीत टोमॅटो लागवड टाळा.
• गादी वाफे (Raised Beds): सपाट जमिनीवर लागवड करण्याऐवजी, किमान १ ते १.५ फूट उंचीचे गादी वाफे तयार करा. यामुळे मुळांच्या परिसरात अतिरिक्त पाणी साचणार नाही आणि हवा खेळती राहील. दोन वाफ्यांमधील सरी खोल ठेवा, जेणेकरून पावसाचे पाणी सहजपणे शेताबाहेर वाहून जाईल.
• जातींची निवड: अवेळी पावसाचा अंदाज असेल, तर लवकर तयार होणाऱ्या किंवा काही प्रमाणात रोगप्रतिकारक जातींची निवड करणे फायद्याचे ठरते. आपल्या भागातील कृषी विद्यापीठ किंवा तज्ञांकडून याची माहिती घ्यावी.

२. लागवडीतील आधुनिक तंत्रज्ञान: नुकसानीला लावा ब्रेक

लागवडीच्या वेळी काही आधुनिक पद्धतींचा अवलंब केल्यास भविष्यातील धोका मोठ्या प्रमाणात कमी होतो.

• मल्चिंग पेपरचा वापर: गादी वाफ्यांवर मल्चिंग पेपर अंथरणे हा एक अत्यंत प्रभावी उपाय आहे. याचे अनेक फायदे आहेत:
  • पावसाचा थेंब थेट जमिनीवर पडत नाही, त्यामुळे माती घट्ट होत नाही.
  • जमिनीतील ओलावा टिकून राहतो.
  • तणांची वाढ होत नाही, त्यामुळे खुरपणीचा खर्च वाचतो.
  • फळांचा जमिनीशी थेट संपर्क येत नाही, त्यामुळे फळसड कमी होते.
• ठिबक सिंचन (Drip Irrigation): पावसाळ्यात जरी पाणी उपलब्ध असले तरी झाडाला गरजेनुसार आणि थेट मुळांशी पाणी देण्यासाठी ठिबक सिंचन सर्वोत्तम आहे. यामुळे पाटाने पाणी देण्याची गरज पडत नाही आणि शेतात चिखल किंवा पाणी साचण्याची समस्या टाळता येते. ठिबकद्वारे आपण विद्राव्य खते (फर्टीगेशन) देखील देऊ शकतो, जी पावसामुळे वाहून जात नाहीत.

३. पावसाळ्यातील रोग आणि कीड व्यवस्थापन

अवेळी पावसामुळे हवेत आर्द्रता वाढते आणि बुरशीजन्य रोगांचा प्रादुर्भाव झपाट्याने होतो. यात प्रामुख्याने करपा (लवकर येणारा आणि उशिरा येणारा), फळसड आणि मूळकुज यांचा समावेश असतो.

• प्रतिबंधात्मक फवारणी: 'उपचारापेक्षा प्रतिबंध बरा' या म्हणीनुसार, पावसाचा अंदाज आल्यास किंवा ढगाळ वातावरण दिसल्यास, लगेचच प्रतिबंधात्मक बुरशीनाशकांची फवारणी करावी. यामध्ये कॉपर ऑक्सीक्लोराइड, मॅन्कोझेब किंवा क्लोरोथॅलोनिल यांसारख्या स्पर्शजन्य बुरशीनाशकांचा वापर करावा. पावसानंतर, गरजेनुसार आंतरप्रवाही बुरशीनाशकांचा वापर तज्ञांच्या सल्ल्याने करावा.
• झाडांची विरळणी: झाडांची दाटी झाल्यास हवा खेळती राहत नाही आणि रोगराई वाढते. त्यामुळे झाडाच्या खालची जुनी पाने आणि अनावश्यक फुटवे वेळोवेळी काढून टाकावेत.
• जैविक नियंत्रक: ट्रायकोडर्मासारख्या जैविक बुरशीनाशकांचा वापर जमिनीतून केल्यास मूळकुजसारख्या समस्यांवर नियंत्रण मिळवता येते.

४. पाण्याचा निचरा आणि पिकाचे संरक्षण

• चर खोदणे: शेताच्या सभोवताली आणि गादी वाफ्यांच्या बाजूने खोल चर खोदून ठेवा, जेणेकरून पावसाचे अतिरिक्त पाणी तात्काळ शेताबाहेर जाईल.
• रेन शेल्टर किंवा टनेल: जर आपले पीक कमी क्षेत्रावर असेल आणि आपण जास्त खर्च करू शकत असाल, तर बांबू आणि प्लास्टिकच्या साहाय्याने तयार केलेले कमी खर्चाचे रेन शेल्टर किंवा टनेल एक उत्तम पर्याय आहे. यामुळे पीक पावसाच्या थेट संपर्कात येत नाही आणि रोगांपासून पूर्णपणे सुरक्षित राहते.

५. खत आणि काढणी व्यवस्थापन

पावसामुळे जमिनीतील अन्नद्रव्ये वाहून जाण्याची शक्यता असते. त्यामुळे ठिबक सिंचनाद्वारे विद्राव्य खतांचा संतुलित वापर करावा. विशेषतः कॅल्शियम आणि बोरॉन यांसारख्या सूक्ष्म अन्नद्रव्यांची कमतरता भासू देऊ नये, कारण यामुळे फळांना तडे जाण्याची समस्या उद्भवते.

काढणीच्या वेळी, फळे पूर्ण लाल होण्याची वाट न पाहता, ती नारंगी रंगाची असतानाच काढून घ्यावीत. काढलेली फळे व्यवस्थित कोरडी करून आणि सावलीत सुकवून मगच पॅकिंगसाठी घ्यावीत.

निष्कर्ष

शेतकरी मित्रांनो, हवामानावर आपले नियंत्रण नाही, पण आपल्या शेती करण्याच्या पद्धतीवर नक्कीच आहे. अवेळी पावसाचे संकट मोठे असले तरी, योग्य नियोजन, गादी वाफे, मल्चिंग पेपर, ठिबक सिंचन आणि वेळीच केलेली प्रतिबंधात्मक फवारणी यांसारख्या 'स्मार्ट' उपायांचा वापर करून आपण नक्कीच त्यावर मात करू शकतो. या पद्धतींनी आपण केवळ नुकसान टाळत नाही, तर प्रतिकूल परिस्थितीतही टोमॅटोचे भरघोस आणि दर्जेदार उत्पन्न घेऊन आपला नफा वाढवू शकतो.