ब्लॉग सिरीज: भाग 10

एका 'सुपरफूड'चे द्रवरूप रहस्य

'बदाम' - हा शब्द ऐकताच आपल्या डोळ्यासमोर येते ती बुद्धी, तल्लख स्मरणशक्ती आणि संपूर्ण आरोग्याची प्रतिमा. मूठभर बदाम खाणे हे पिढ्यानपिढ्या चालत आलेले आरोग्याचे रहस्य आहे. पण याच बदामाच्या प्रत्येक दाण्यातून, दाब देऊन काढलेला एक-एक थेंब किती मौल्यवान असू शकतो, याची कल्पना तुम्हाला आहे का? ते द्रवरूप रहस्य म्हणजे कोल्ड-प्रेस्ड बदाम तेल (Almond Oil).

आपल्या "विविध प्रकारची कोल्ड-प्रेस्ड तेलं आणि त्यांचे फायदे" या ब्लॉग सिरीजच्या मागील भागात आपण 'लिक्विड गोल्ड' असलेल्या जवस तेलाची आणि त्याच्या ओमेगा-३ च्या सामर्थ्याची ओळख करून घेतली. आज, या आरोग्यदायी प्रवासाच्या दहाव्या टप्प्यावर, आपण एका अशा तेलाच्या जगात प्रवेश करणार आहोत, जे अनेकांना केवळ केसांचे तेल, लहान मुलांच्या मसाजचे तेल किंवा एखादे सौंदर्य प्रसाधन म्हणून माहीत आहे.

पण बदाम तेलाची ओळख केवळ इतकीच मर्यादित नाही. ते केवळ बाह्य सौंदर्यासाठी नाही, तर अंतर्गत आरोग्यासाठीही एक शाही वरदान आहे. या तेलाचे दोन जग आहेत - एक जे त्वचेला आणि केसांना लावण्यासाठी आहे आणि दुसरे जे मर्यादित प्रमाणात सेवन करण्यासाठी आहे.

चला, या नव्या आठवड्याची सुरुवात (#MondayMotivation) या राजेशाही तेलाच्या दोन्ही जगांमधील फरक, त्याचे पौष्टिक गुणधर्म आणि त्याचा योग्य वापर कसा करावा, हे सखोलपणे जाणून घेऊन करूया.

बदामाचे दोन प्रकार - गोड विरुद्ध कडू (एक महत्त्वाचा फरक)

बदाम तेलाचा वापर करण्यापूर्वी, त्यातील दोन मुख्य प्रकारांमधील फरक जाणून घेणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे, कारण हा फरक थेट तुमच्या सुरक्षेशी संबंधित आहे.

१. गोड बदाम तेल (Sweet Almond Oil): हे तेल आपण खातो त्या गोड बदामांपासून (Prunus dulcis, var. dulcis) काढले जाते. हे तेल पूर्णपणे सुरक्षित असून त्याचा वापर खाण्यासाठी (culinary) आणि त्वचेवर लावण्यासाठी (cosmetic) या दोन्ही कामांसाठी केला जातो. जेव्हा आपण 'बदाम तेल' म्हणतो, तेव्हा सामान्यतः याच तेलाचा उल्लेख असतो. आपण या ब्लॉगमध्ये पुढे जे काही फायदे पाहणार आहोत, ते सर्व 'गोड बदाम तेलाचे' आहेत.

२. कडू बदाम तेल (Bitter Almond Oil): हे तेल कडू बदामांच्या वेगळ्या प्रजातीपासून (Prunus dulcis, var. amara) काढले जाते. महत्त्वाचा इशारा असा की, यात 'अमिग्डालिन' (Amygdalin) नावाचा एक घटक असतो, जो शरीरात गेल्यावर सायनाइड (Cyanide) या विषारी घटकात रूपांतरित होऊ शकतो. त्यामुळे, शुद्ध स्वरूपातील कडू बदाम तेल अत्यंत विषारी असते. त्याचा वापर केवळ सुगंधासाठी (Aromatherapy) अत्यंत कमी प्रमाणात आणि तज्ज्ञांच्या देखरेखीखालीच केला जातो. हे तेल कधीही खाण्यासाठी किंवा थेट त्वचेवर लावण्यासाठी वापरू नये.

पौष्टिक गुणधर्म - आरोग्याचा प्रत्येक थेंब

कोल्ड-प्रेस्ड गोड बदाम तेल हे एखाद्या पौष्टिक सिरपप्रमाणे आहे. त्याच्या प्रत्येक थेंबात आरोग्य दडलेले आहे.

• मोनोअनसॅचुरेटेड फॅट्सचे (MUFA) आधिक्य: बदाम तेलात जवळपास ७०% MUFA असते, जे याला हृदयाच्या आरोग्यासाठी सर्वोत्तम तेलांपैकी एक बनवते. हे चांगले फॅट्स रक्तातील खराब कोलेस्ट्रॉल (LDL) कमी करण्यास मदत करतात.
• व्हिटॅमिन ई चे शक्तीशाली भांडार: सूर्यफूल तेलाप्रमाणेच, बदाम तेल देखील व्हिटॅमिन ई चा एक उत्कृष्ट स्रोत आहे. व्हिटॅमिन ई एक शक्तिशाली अँटिऑक्सिडंट आहे, जे आपल्या शरीराच्या पेशींना फ्री-रॅडिकल्सच्या हल्ल्यापासून वाचवते, त्वचेला तरुण ठेवते आणि रोगप्रतिकारशक्ती वाढवते.
• व्हिटॅमिन के (Vitamin K): यात काही प्रमाणात व्हिटॅमिन के सुद्धा आढळते, जे रक्त गोठण्याच्या प्रक्रियेसाठी आणि हाडांच्या आरोग्यासाठी आवश्यक असते.
• खनिजे (Minerals): यात मॅग्नेशियम, फॉस्फरस आणि तांबे यांसारखी महत्त्वाची खनिजे सूक्ष्म प्रमाणात असतात. मॅग्नेशियम मज्जासंस्थेच्या कार्यासाठी आणि रक्तातील साखर नियंत्रणात ठेवण्यासाठी महत्त्वाचे आहे.

कोल्ड-प्रेस्ड का महत्त्वाचे?: हे सर्व नाजूक पोषक घटक, विशेषतः व्हिटॅमिन ई, केवळ कोल्ड-प्रेस्ड प्रक्रियेतच टिकून राहतात. रिफाइंड बदाम तेल (जे अनेकदा स्वस्त कॉस्मेटिक उत्पादनांमध्ये वापरले जाते) उष्णतेमुळे आणि रासायनिक प्रक्रियेमुळे आपले सर्व नैसर्गिक फायदे गमावून बसते.

सौंदर्याचे अमृत - बाह्य उपयोग (लावण्याचे फायदे)

बदाम तेलाची सर्वात लोकप्रिय ओळख ही एक 'सौंदर्य तेल' म्हणूनच आहे. ते त्वचा आणि केसांसाठी एका अमृताप्रमाणे काम करते.

१. त्वचेसाठी (For Skin):

• उत्तम मॉइश्चरायझर: बदाम तेल खूप हलके असते आणि त्वचेत सहज मुरते. ते त्वचेतील ओलावा आतून लॉक करते, ज्यामुळे त्वचा दीर्घकाळ मऊ आणि मुलायम राहते.
• डोळ्यांखालील काळी वर्तुळे (Dark Circles): रात्री झोपण्यापूर्वी डोळ्यांखाली बदाम तेलाने हलक्या हाताने मसाज करणे हा एक पारंपरिक आणि प्रभावी उपाय आहे. यातील व्हिटॅमिन के आणि दाह-विरोधी गुणधर्म डोळ्यांखालील सूज आणि काळेपणा कमी करण्यास मदत करतात.
• त्वचेची जळजळ आणि खाज कमी करते: हे तेल हायपोअलर्जेनिक (Hypoallergenic) आहे, म्हणजेच त्यामुळे ऍलर्जी होण्याची शक्यता कमी असते. त्यामुळे ते संवेदनशील त्वचेसाठी, तसेच एक्झिमा आणि सोरायसिससारख्या समस्यांमध्ये त्वचेला आराम देण्यासाठी वापरले जाते.
• नैसर्गिक मेकअप रिमूव्हर: रासायनिक मेकअप रिमूव्हरऐवजी बदाम तेलाचा वापर करणे हा एक सुरक्षित आणि पौष्टिक पर्याय आहे. ते मेकअप काढताना त्वचेला कोरडे होऊ देत नाही.
• स्ट्रेच मार्क्स कमी करते: गरोदरपणात किंवा वजन कमी-जास्त झाल्यामुळे आलेले स्ट्रेच मार्क्स कमी करण्यासाठी बदाम तेलाचा मसाज फायदेशीर ठरू शकतो.

२. केसांसाठी (For Hair):

• केस गळती रोखते: बदामामध्ये मॅग्नेशियम भरपूर प्रमाणात असते. या तेलाने केसांच्या मुळांना मसाज केल्यास रक्ताभिसरण सुधारते आणि केस गळती कमी होण्यास मदत होते.
• कोंड्यावर उपाय (Dandruff): हे तेल टाळूचा (scalp) कोरडेपणा कमी करून कोंड्याची समस्या दूर करते.
• नैसर्गिक चमक आणि मऊपणा: बदाम तेल केसांसाठी एका नैसर्गिक कंडिशनरप्रमाणे काम करते. ते केसांना मुलायम आणि चमकदार बनवते आणि केसांची टोके फुटण्याची (split ends) समस्या कमी करते.

आरोग्याचे अमृत - खाण्याचे फायदे

बदाम तेल केवळ लावण्यासाठीच नाही, तर मर्यादित प्रमाणात सेवन केल्यास ते आरोग्यासाठीही अत्यंत फायदेशीर आहे.

महत्त्वाची सूचना: बदाम तेल हे शेंगदाणा किंवा सूर्यफूल तेलासारखे स्वयंपाकाचे तेल (Cooking Oil) नाही. त्याचा स्मोकिंग पॉईंट कमी असतो आणि ते महागही असते. याचा वापर 'फिनिशिंग ऑइल' किंवा 'पूरक तेल' (Supplemental Oil) म्हणूनच करावा.

१. हृदयाचे आरोग्य (Heart Health): हा बदाम तेलाच्या सेवनाचा सर्वात मोठा फायदा आहे. त्यातील उच्च MUFA रक्तातील खराब कोलेस्ट्रॉल (LDL) कमी करून चांगले कोलेस्ट्रॉल (HDL) वाढवते, ज्यामुळे रक्तवाहिन्या निरोगी राहतात आणि हृदयविकाराचा धोका कमी होतो.

२. मेंदूसाठी पूरक (Brain Booster): बदामाप्रमाणेच, त्याचे तेलही मेंदूसाठी चांगले आहे. यातील व्हिटॅमिन ई आणि आरोग्यदायी फॅट्स मेंदूच्या पेशींना ऑक्सिडेटिव्ह तणावापासून वाचवतात आणि स्मरणशक्ती व एकाग्रता सुधारण्यास मदत करतात.

३. पचनसंस्थेसाठी (Digestive Health): आयुर्वेदानुसार, बदाम तेल एक सौम्य नैसर्गिक रेचक (Mild Laxative) म्हणून काम करते. रात्री झोपताना एक कप कोमट दुधात एक चमचा बदाम तेल घालून प्यायल्याने बद्धकोष्ठतेचा (Constipation) त्रास कमी होतो.

४. रक्तशर्करा नियंत्रण (Blood Sugar Regulation): यातील MUFA आणि मॅग्नेशियम शरीरातील इन्सुलिनच्या कार्याला मदत करतात, ज्यामुळे रक्तातील साखरेची पातळी नियंत्रणात राहण्यास मदत होते.

सेवन कसे करावे?:

• रोज रात्री कोमट दुधात एक छोटा चमचा (टीस्पून) घालून प्या.
• सॅलडवर ड्रेसिंग म्हणून वापरा.
• ओटमील, दलिया किंवा फळांवर वरून एक चमचा घालून खा.

एका तेलाची दोन रूपे

कोल्ड-प्रेस्ड बदाम तेल हे खरोखरच एक 'राजेशाही' तेल आहे. बाह्य वापरासाठी ते सौंदर्याचा खजिना आहे, तर मर्यादित प्रमाणात सेवन केल्यास ते आरोग्याचे अमृत आहे.

यातील सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे त्याचा योग्य वापर करणे. गोड बदाम तेल हे आपले मित्र आहे - ते त्वचेवर लावा, केसांचे पोषण करा आणि न तापवता मर्यादित प्रमाणात सेवन करा. पण लक्षात ठेवा, हे तेल तुमच्या भजी किंवा पुऱ्या तळण्यासाठी नाही!

या आठवड्याची सुरुवात या राजेशाही तेलाच्या शुद्ध थेंबाने करा आणि त्याच्या दुहेरी फायद्यांनी आपले सौंदर्य आणि आरोग्य दोन्ही जपा. 

पुढील भागात आपण 'ऑलिव्ह ऑईल' (Olive Oil) च्या जगात प्रवेश करू आणि त्याच्या विविध प्रकारांमधील फरक जाणून घेऊ. तोपर्यंत, आरोग्यदायी शिजवा आणि आनंदी रहा!