स्वयंपाकघरातून येणारा फोडणीचा खमंग वास, कढईत तेल तापल्यावर होणारा तडतड आवाज... आपल्या भारतीय जेवणाची खरी ओळख आणि चव ही तेलाशिवाय अपूर्ण आहे. तेल आपल्या जेवणाचा आत्मा आहे. पण आज बाजारात गेल्यावर आपल्या डोळ्यासमोर तेलाचे इतके प्रकार येतात की गोंधळ उडतो - रिफाइंड, डबल रिफाइंड, लाईट ऑईल, आणि आता एक नवीन नाव सतत ऐकू येतं - 'कोल्ड-प्रेस्ड ऑईल' म्हणजेच 'घाण्याचं तेल'.

​आपण जाहिराती पाहून किंवा केवळ सवयीमुळे एखादं तेल वर्षानुवर्षे वापरत असतो. पण आपण कधी विचार केला आहे का, की आपण जे तेल वापरतो, ते खरंच आपल्या आरोग्यासाठी चांगलं आहे का? त्याच्यातील पोषक तत्वे आपल्या शरीराला मिळतात का?

​या सर्व प्रश्नांची उत्तरं शोधण्यासाठी आणि तेलाच्या या जगात योग्य निवड करण्यासाठी आम्ही ही खास ब्लॉग सिरीज सुरू करत आहोत. या सिरीजचा हा पहिला भाग, जिथे आपण ओळख करून घेणार आहोत 'कोल्ड-प्रेस्ड' तेलाची. चला, तुमच्या स्वयंपाकघरात एक आरोग्यदायी बदल घडवण्यासाठी पहिलं पाऊल उचलूया!

​कोल्ड-प्रेस्ड तेल म्हणजे नेमकं काय?

​'कोल्ड-प्रेस्ड' या शब्दाचा सरळ अर्थ आहे - "थंड दाब प्रक्रिया". हे तेल काढण्याची एक नैसर्गिक आणि पारंपरिक पद्धत आहे, जिला आपण 'लाकडी घाणा' म्हणून ओळखतो.

​हे समजण्यासाठी एक सोपं उदाहरण घेऊया. घरी ताज्या मोसंबीचा रस काढणे आणि बाजारातून पॅक केलेला ज्यूस आणणे यात काय फरक आहे? घरचा रस ताजा, चवीला उत्तम आणि पोषक तत्वांनी भरलेला असतो. तर पॅक केलेल्या ज्यूसवर अनेक प्रक्रिया केलेल्या असतात, ज्यामुळे त्याची चव आणि पौष्टिकता कमी होते. कोल्ड-प्रेस्ड आणि रिफाइंड तेलामधला फरक अगदी तसाच आहे.

​कोल्ड-प्रेस्ड पद्धतीत, तेलबिया (जसे की शेंगदाणे, तीळ, खोबरे, सूर्यफूल) लाकडी उखळात टाकल्या जातात आणि लाकडी दांड्याच्या (प्रेस) साहाय्याने त्या मंद गतीने दाबल्या जातात. या प्रक्रियेत बियांवर प्रचंड दाब येतो आणि त्यातून तेल बाहेर पडतं.

​या प्रक्रियेतील सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे, यात बाहेरून कोणतीही उष्णता दिली जात नाही. बियांच्या घर्षणामुळे जेमतेम नैसर्गिक उष्णता निर्माण होते, पण तापमान ५०°C च्या वर जात नाही. यामुळे तेलबियांची नैसर्गिक पौष्टिकता, त्यांची मूळ चव आणि सुगंध तेलात जसाच्या तसा टिकून राहतो.

​हे 'कोल्ड' (थंड) असणं इतकं महत्त्वाचं का आहे?

​तेलाच्या गुणवत्तेवर तापमानाचा खूप मोठा परिणाम होतो. 'कोल्ड-प्रेस्ड' पद्धतीतील कमी तापमानच या तेलाला खास बनवते.

​पोषक तत्वांचे जतन (Nutrient Preservation): तेलबियांमध्ये व्हिटॅमिन E, अँटिऑक्सिडंट्स, ओमेगा-३ आणि ओमेगा-६ सारखे अनेक आरोग्यदायी फॅटी ऍसिडस् असतात. हे सर्व घटक उष्णतेमुळे लवकर नष्ट होतात. रिफाइंड तेल बनवताना प्रचंड उष्णता (२००°C पेक्षा जास्त) वापरली जाते, ज्यामुळे ही सर्व पोषक तत्वे जवळजवळ नाहीशी होतात. याउलट, कोल्ड-प्रेस्ड पद्धतीत ही सर्व पोषक तत्वे सुरक्षित राहतात.

​नैसर्गिक चव आणि सुगंध (Natural Flavor and Aroma): तुम्ही कधी घाण्यावरच्या शेंगदाणा तेलाचा वास घेतला आहे का? त्याला भाजलेल्या शेंगदाण्यांसारखा एक खमंग सुगंध येतो. हीच त्याची खरी ओळख आहे. उष्णतेमुळे तेलातील नैसर्गिक सुगंधी संयुगे (Aromatic Compounds) उडून जातात. रिफाइंड तेलाला मुद्दाम गंधहीन आणि चवहीन बनवले जाते. पण कोल्ड-प्रेस्ड तेल पदार्थाची चव कमी करत नाही, तर उलट ती अधिक खुलवते.

​रसायनमुक्त प्रक्रिया (Chemical-Free Process): कोल्ड-प्रेस्ड तेल फक्त दाबून काढले जाते. यात तेल शुद्ध (filter) करण्यासाठी फक्त कापडाचा वापर होतो. याउलट, रिफाइंड तेल बनवताना हेक्सेन (Hexane) सारख्या धोकादायक केमिकल सॉल्व्हेंट्सचा वापर केला जातो आणि त्यानंतर तेल स्वच्छ दिसण्यासाठी त्याला ब्लीचिंग आणि डिओडोरायझिंग (गंध काढणे) सारख्या अनेक रासायनिक प्रक्रियांमधून जावे लागते. कोल्ड-प्रेस्ड तेल १००% नैसर्गिक आणि रसायनमुक्त असते.

​तुमच्या स्वयंपाकघरातील पहिला आरोग्यदायी बदल!

​निरोगी जीवनशैलीसाठी आपल्याला एकदम मोठं डाएट सुरू करण्याची गरज नाही. कधीकधी एक छोटासा, पण योग्य बदल खूप मोठा फरक घडवू शकतो. आपल्या जेवणातील तेल बदलणे हा असाच एक महत्त्वाचा आणि सोपा बदल आहे. कारण दिवसातील प्रत्येक जेवणात आपण तेलाचा वापर करतो.

​जेव्हा तुम्ही रिफाइंड तेलाऐवजी कोल्ड-प्रेस्ड तेलाचा वापर सुरू करता, तेव्हा तुम्ही तुमच्या कुटुंबाला केवळ रसायनमुक्त जेवणच देत नाही, तर प्रत्येक घासातून नैसर्गिक पोषक तत्वेही देता. हा बदल तुमच्या हृदयाच्या आरोग्यासाठी, त्वचेसाठी आणि एकूणच आरोग्यासाठी खूप फायदेशीर ठरू शकतो.

​या सिरीजमध्ये पुढे काय काय असेल?

​हा तर फक्त पहिला भाग आहे! या आरोग्यदायी प्रवासात आम्ही तुम्हाला पुढे खूप महत्त्वाची माहिती देणार आहोत, जसे की:

• ​कोल्ड-प्रेस्ड आणि रिफाइंड तेलातील सविस्तर फरक.
• ​शेंगदाणा, तीळ, खोबरेल, सूर्यफूल अशा विविध तेलांचे खास फायदे.
• ​तळण्यासाठी कोणते तेल वापरावे आणि फोडणीसाठी कोणते?
• ​तेलांबद्दलचे गैरसमज आणि त्यामागील सत्य.
• ​त्वचा आणि केसांच्या सौंदर्यासाठी तेलाचा वापर.
• ​तर मग, तुम्ही या आरोग्यदायी प्रवासासाठी तयार आहात का?

​तुमच्या स्वयंपाकघरात आज कोणतं तेल वापरलं गेलं, याचा विचार नक्की करा. आम्हाला कमेंट्समध्ये सांगा की तुम्ही कोल्ड-प्रेस्ड तेलाबद्दल अजून काय जाणून घेऊ इच्छिता. आमच्या या सिरीजसोबत जोडलेले राहा आणि आपल्या आरोग्याकडे एक पाऊल उचला!